03 Eylül 2012 
Samsung, Apple’a olan borcunu böyle mi ödedi, yoksa canı sıkılan biri bu resmi ilginç bulup gündeme uyan bir geyik mi attı ortaya? Yanıtınız B şıkkı ise sizi tebrik ediyoruz, eleştirel düşünce testinden geçtiniz!
Bundan birkaç gün önce okurlarımızdan biri, twitter üzerinden bize bir haber bağlantısı gönderdi. Evden işe giderken metroya binmek üzereyken hızlıca baktığım bağlantının bizdeki Zaytung benzeri bir web sitesine ait olduğunu görünce, okurumuza hemen cevap yazdım: “Zaten web sitesinde de bunun asılsız bir şaka olduğu belirtilmiş. Zaytung benzeri bir site bu, paniğe mahal yok.”
Yalan olduğu bu kadar bariz olan bir haberi işlememizin çok da anlamlı olmayacağının düşünüyordum doğrusu. Oysa ne kadar yanılmışım!
Yalansavarlık haber!
Günün iş yoğunluğu içinde bu haberi unuttum, ta ki dün facebook’ta bir arkadaşımın paylaştığı şu haberi görene kadar:
SAMSUNG ‘UN APPLE’A VERDİĞİ İBRETLİK AYAR
İki dünya devi marka bildiğiniz üzre geçtiğimiz günlerde patent olaylarından dolayı davalık olmuşlardı ve Samsung , Apple ‘a 1 milyar dolar gibi rekor derecede bir tazminat ödeyecekti !
Bu sabah Apple’ın kampüs binasına 30 ‘dan fazla kamyon yanaştı. Başta bir yanlışlık olduğu sanılsada aslında bir yanlışlık yoktu. Samsung ödemesi gereken 1 milyar doları 5 centlik bozukluklar şeklinde ödemek istemişti sadece o kadar. Tazminatın ödeme ayrıntılarında nasıl ödeneceğine dair bir ibare yer almamasıda Apple’ın elini kolunu bağladı. Şimdi Apple yetkilileri 30 kamyonu geçik bozukluğu kabul edecek bir banka arama telaşına düştü.
Ben bu satırları yazarken, bu haber Facebookta 1284 kişi tarafından paylaşılmış, 1000 kişi tarafından beğenilmiş. Altındaki yorumlara bakacak olursanız, konuya tek tük şüpheci yaklaşan birkaç kişi dışında herkes bu habere inanmış durumda.
Daha da vahimi, Türkiye’nin resmi yayın organı olan TRT bile bu şakayı ciddi zannedip, haber diye yayınlamış!
Apple ile Samsung arasındaki gerginlik tüm yoğunluyla kaldığı yerden devam ediyor. Bu sabah Apple yetkilileri, şok edici bir haberle uyandı. Samsung dünyada eşi benzeri bulunmayan nadir bir olaya imza attı. Olay bu sabah Silikon Vadisi’nin içinde yer aldığı Kaliforniya bölgesinde meydana geldi. 5 sentlik bozuk paralarla dolu 30’dan fazla kamyon, Apple’ınKalifornaya’daki kampüsünün önünde durdu.
“İnternet’te gördüm, demek ki doğru!”
TRT gibi bir devlet kurumunun, haberlilikle uzaktan yakından bir alakası olmayan bu yazıyı yayınlaması karşısında diyecek kelime bulamıyorum doğrusu.
(Yazımız yayınlandıktan birkaç saat sonra TRT web sistesi bu haberi yayından kaldırdı. Ancak internette olup biten herşey ebediyen kalıyor. Apar topar kaldırılan haberin ekran görüntüleri mevcut. )
Bu haberden yola çıkarak biraz eleştirel düşünce egzersizi yapacağız, görünen o ki buna oldukça ihtiyacımız var.
Sıradışı bir iddia gördüğümüzde, o iddianın doğruluğunu incelemek için ilk yapmamız gereken şey haber konusu olan şeyin olabilirliğini (possibility) ve akla yakınlığını (plausability) değerlendirmek.
Olabilirlik, bir şeyin teknik olarak, fizik kuralları dahilinde olası olup olmadığını gösteren bir özellik. Akla yakınlık iste, fizik kuralları gereği olası olsa bile bir şeyin meydana gelme ihtimalini belirleyen bir durum. Herhangi bir iddianın akla yakınlığını incelerken, o iddianın sadece fiziksel anlamda olası olup olmadığını değil, etrafını saran diğer koşulları da değerlendiririz.
Somut bir örnekle açıklayalım:
Ahmet, Marmara Denizini bir boydan diğerine yüzerek geçmiş.
Ahmet’in Marmara Denizi’ni yüzerek geçmesi olası mıdır? Eğer çok iyi yüzme biliyorsa, derin sulardan korkmuyorsa, iyi bir kondüsyonu da varsa Ahmet uzun mesafeler yüzebilir. O zaman bu iddia olası bir iddiadır. Ancak akla yakınlığa gelince işin rengi biraz değişiyor. Marmara denizindeki akıntılar, mesafenin uzunluğu, suyun soğukluğu, sudaki köpekbalıkları gibi ilave faktörleri düşündüğümüzde bu iddia akla yakın değildir. O zaman %100 kesinlikle olmasa da muhtemelen bu iddianın asılsız olduğu kanısına varabiliriz. Ahmet’e “Amma da attın yahu, abartma!”diyebiliriz. 🙂 Bu durumda Ahmet’in bu iddiasını bize ilave kanıt veya açıklamalarla ispatlaması gerekir.
Elbette, Ahmet çok sıradışı bir arkadaşımız olabilir, akla yakın olmayan hususların üstesinden gelecek bazı önlemler almış olabilir: hipotermi olmamak için dalış elbisesi giymek, yüzerken kendisine bot ile eşlik eden bir destek ekibine sahip olmak, yol boyunca mola verip yemek yemek gibi… Eğer bize bu tip ilave bilgiler verirse, o zaman bu iddiayı tekrar değerlendirir ve yeni veriler ışığında görüşümüzü değiştirebiliriz.
Görüldüğü gibi, olabilirlik ve akla yakınlık, sıradışı iddiaları sistematik bir şekilde değerlendirme konusunda çok işimize yarayan iki kriter.
Şimdi bu iki kriteri, Samsung’un Apple’a 5 centlik bozukluklar halinde ödediği iddia edilen habere uygulayalım
Olabilirlik: Herhangi bir ödemeyi bozuk paralarla yapmak mümkün müdür?
Bu sorunun yanıtı evet. Sonuçta, bozuk para da olsa, 5 cent, değeri olan bir paradır. Bugün, herhangi bir alışverişinizde, bir esnafa ödemeyi bozuk para ile yapmak isterseniz, esnafın bunu kabul etmeme hakkı yoktur. Para paradır.
( Bu yazıyı yazdıktan sonra, okurlarımızdan gelen yorumlar sayesinde, aslında bir esnafın belirli durumlarda bu tip ödemeleri kabul etmemesine olanak tanıyan bir yasa olduğunu da öğrendik. ABD’deki 1965 tarihli Bozuk Paralar Yasasına göre , şirketler aksi yönde bir eyalet kanunu olmadıkça kabul edecekleri ödeme araçlarını kendileri seçebiliyorlarmış. Ancak bu olay bu yasa kapsamına girer mi tartışmalı bir konu.)
İddiamız, olabilirlik testinden geçti. Gelelim ikinci kriterimize:
Akla Yakınlık: 1 Milyar Dolar gibi bir meblağı 5 cent olarak ödemek akla yakın mıdır?
Bazen akıldan birkaç rakamı toplayıp çıkarmak bile, bir iddianın akla yakınlığı hakkında fikir verebilir.
- 1 Dolar, 100 cent değerindedir, yani 1 Dolarlık ödeme yapmak için 20 adet 5 cente ihtiyaç var. Bu durumda 1 Milyar doları 5 cent olarak ödemek için 20 milyar adet 5 cente ihtiyaç var.
- 20 milyar cent bulmak çok da kolay değildir.
- 5 cent 5 gramdır. 20 milyar adet cent, (5 gr x 20.000.000.000) 100.000.000.000 gr, ya da 100.000 ton eder.
- Apple genel merkezi California eyaletinde bulunuyor. California yasalarına göre, bir kamyonun taşıyacağı maksimum yük miktarı aks sayısı ile değişmekle birlikte 32.000 ile 46.000 pound arasındadır. Ortlaamasını alalım, 40.000 pound diyelim ki bu da yaklaşık 25 ton eder.
- 1 milyar doları cent olarak taşımak için Samsung’a 4.000 adet kamyon gereklidir. Uydurma haberde 30 kamyon denmiş 🙂
- 4.000 kamyonun kat edeceği yol, yakacağı benzin gibi hesaplara girmiyorum artık…onu da size hesaplayın. Hesap yaparken Samsung firmasının Güney Kore’de olduğunu, Apple genel merkezinin de ABD ‘nin Kaliforniya eyaletinde olduğunu da dikkate alabilirsiniz.
Yukarıdaki rakamlara bakılacak olursa, herhangi bir firmanın sadece rakibine ayar vermek adında böyle bir yükün altına girmesi akla yakın değildir.
Artık gönül rahatlığı ile diyebiliriz ki, bu iddia yalandır.
Gördüğünüz gibi, bir iddiayı gördükten sonra kısacık da olsa onun olabilirliği ve akla yakınlığını objektif olarak düşünmek, kabaca da olsa biraz hesap kitap yapmak bizi bu tip haberleri görünce gaza gelerek “Helal olsun adamlara be, nasıl ayar vermişler!” diye komik yorumlar yapmaktan kurtaracaktır.
Meraklısına ilave notlar:
ABD’ye ait, 5 cent değerindeki bozuk para. 5 gr ağırlığında olan bu bozuk paraya Nickel deniyor.
Eğer, keyifli bir hafta sonu akşamı, benim yaptığım gibi böyle bir haberle eğlenmek isterseniz araştırmanızı daha da ileri götürebilirsiniz:
- İnternette bu habere aitmiş gibi pek sevilerek kullanılan fotoğraf ise 2007 yılında Bloomberg tarafından yazılmış bir makaleye ait. Haberde, Amerika darphanesinin, 1984 yılında önce üretilen sentleri eritip yeniden para basacağından bahsediliyor. (Google resim arama fonksiyonu sayesinde bu resme ait haberi bulmam yaklaşık bir dakikamı aldı.) Daha da eğlencelisi, bu resimdeki bozuk paralar 5 cent’lik olan nickel değil, 1 cent değerindeki peniler.
- Haberin yayıldığı web sitesine baktığımızda, sitenin en başında haberin bariz mizah kategorisinde yer aldığı açıkça görülüyor. Daha da eğlencelisi, haber metninin tam sonunda Bu haberin doğru olduğuna inanmadınız değil mi, ama kabul edin çok eğlenceli buldunuz. diye bir satır eklemişler. “İnanılır gibi değil ama bu satırların yer aldığı sayfanın altında bile insanlar: “İşte Apple’a haddi böyle bildirilir! Yürü be Samsung!” benzeri yorumlar yapmışlar.
Bundan çıkarılacak sonuç, dikkat etksikliğinin evrensel olduğu. Pekçok kimsenin yazıların ilk paragraflarını okuyup gerisini okumadan yazı hakkında bir hükme varıyor. Yazı yazanların aklında bulunması gereken bir konu bu.
Tabi, hala bu satırları okuduğunuzu varsayıyorum bunları yazarken…. okuyorsunuz değil mi?… orda mısınız?… 😉
Kaynaklar:
- Samsung Pays Apple $1 Billion Sending 30 Trucks Full of 5 Cents Coins. Paperblogs.com
- ABD Darphanesi, US Coin Specifications. US Mint.
- California Eyaleti Ulaştırma Dairesi, Ağır Vasıta Yükleme Limitleri
- Mint Fears Losses From Penny Meltdown. Bloomberg.com
- Apple yetkilileri Samsung’un şok hediyesi ile uyandı. TRTTurk.com ( Yazımız yayınlandıktan birkaç saat sonra ekli bağlantıdaki haber kaldırıldı. Ancak internet’in bir hafızası var. Alelacele kaldırılan haberin görüntüsü ve muhtelif ekran resimleri –bir, iki, üç adet – mevcut.)
Yalansavar 
Bu arada usmint.gov adresinde görülebileceği üzere nickel üretimi 2010’da 490 milyon, 2011’de 990 milyon, 2012’nin ilk 7 ayında ise 679 milyon adet seviyesinde. Eski tarihli istatistikleri bulamadım ama bu 31 aylık ortalama üretim geriye doğru sabit kabul edilse 20 milyar adet 5 cent için yaklaşık son 24 yılda üretilen bütün pataları piyasadan toplamak gerekir. 1984 öncesi üretimlerin imhasından bahsedildiği dikkate alınırsa bu piyasadaki 5 centlik bozuklukların neredeyse tamamı demektir. Dolayısı ile olabilirlik testini geçtiği fiziki açıdan da pek söylenemez.
BeğenBeğen
şu marmara denizindeki köpek balıkları için de böyle kapsamlı bir makale bekliyoruz lol sizin işiniz gücünüz yok mu yahu gitmişsiniz cent ağırlıklarını, piyasadaki cent miktarını falan hesaplamışsınız. siz okuduğunuz her haberin her ayrıntısını bu şekilde araştırıp doğrulama yanlışlama yapıyorsanız vah halinize ve vah zamanınıza. tabii bir de tüm bunları “aaa cahiller centin ağırlığını hesaplamamış da habere inanmışlar hahaha 5 yaşında çocuk bile hesaplar bunu :S” diyebilmek için yapmanız da ayrı bir psikolojik vaka konusu. tüm bunların dışında insanın herhangi bir olay karşısında verdiği tepkiyi belirleyen mekanizmalar vardır beyinde, buradaki durumda da olayın gerçek olabilme olasılığının sizin araştırma öncesi düşündüğünüz kadar zayıf olduğunu sanmıyorum. ayrıca burası türkiye, şahsen o kadar çok gerçekleşmesi imkansız görünen saçmalığın gerçeğe dönüştüğünü gördüm ki, bu haber onların yanında oldukça mantıklı bile görünüyor.
BeğenBeğen
tabi tüm bu hesapların da ötesinde temyize giden, henüz kesin olarak sonuçlanmamış bir dava olduğundan haberin yanlışlığı bir kez daha belli oluyor 🙂
BeğenBeğen
Sonuna kadar okudum. 🙂 Şunu diyebilirim ki Yalansavar’a malzeme tükenmiyor. Haberi ilk duyduğumda hemen yalan olduğunu anlamıştım. Normalde 5 yaşındaki çocuk bile ilk bakışta haberin yalan olduğunu anlar ama maalesef işler o şekilde yürümüyor. Sadece TRT değil pek çok haber sitesinde de bunu gerçek bir haber gibi yayınladıklarını gördüm. Yani diyebilecek fazla bir şey yok aslında. Haber komik, zaten insanları güldürmek için yazılmış ama asıl komik olan bu haberi ciddiye alanlar.
BeğenBeğen
Şunları da ekleyelim: Samsung henüz bir ödeme yapmak zorunda değil. Jüri Samsung’u haksız buldu, ama yargıç kararını en erken 20 Eylül’de açıklayacak.
Dahası, 5 sentler kanunen geçerli ödeme aracı da olsalar, Apple bu şeklide bir ödemeyi reddetme hakkına sahip. Nakit kabul etmeyen birçok işyeri vardır. Kanun buna izin verir.
Tedavülde kaç tane 5 sentlik olduğunu bulmak zor, ama 2006’daki bir haberde 20 milyar sayısı veriliyor, yani ucu ucuna yetiyor. 20 milyar madeni parayı yüzlerce milyon insanın elinden nasıl toplayacaksın?
Bu bilgileri şuradan aldım: http://www.guardian.co.uk/technology/blog/2012/aug/29/apple-samsung-trucks-nickels-fake
Bu şakaya kolay inanılması bana göre insanların Apple’ın davranışından duyduğu rahatsızlığın bir ifadesi. İnsanlar, Samsung’u mağdur görüyor, Apple’a böyle “kapak yapması” fikrinden hoşlanıyorlar. Gerçek değilse bile, gerçek olmalıydı diye düşünüyorlar.
BeğenBeğen
1 saniyede yalan olduğuna inanmama yukarıda yazanların hiç biri değil de kararın ertesi günü bu haberin çıkması yol açtı.. 🙂 24 saatte o kadar bozukluk toplamak? kaldı ki dünya üzerinde o kadar 5 cent var mıdır ki?
BeğenBeğen
“Olabilirlik: Herhangi bir ödemeyi bozuk paralarla yapmak mümkün müdür?
Bu sorunun yanıtı evet. Sonuçta, bozuk para da olsa, 5 cent, değeri olan bir paradır. Bugün, herhangi bir alışverişinizde, bir esnafa ödemeyi bozuk para ile yapmak isterseniz, esnafın bunu kabul etmeme hakkı yoktur. Para paradır.”
TRT’yi eleştireyim derken onların yaptığı araştırma yapmadan atıp tutma hatasını siz de yapmışsınız. 1965 tarihli bozuk paralar yasasına göre ( http://en.wikipedia.org/wiki/Coinage_Act_of_1965 ) ABD’de Apple’ın bu parayı kabul etmeme hakkı bal gibi de var. Kanunda paranın geçerli bir ödeme aracı olduğu belirtiliyor, ancak alıcının bunu kabul etmesini zorunlu kılan bir madde yok. Aksi yönde bir eyalet kanunu olmadıkça şirketler kabul edecekleri ödeme araçlarını kendileri seçebilir. Örneğin bir otobüs şirketinin nakit para yerine yalnızca akbil tarzı elektronik kart kabul etme hakkı var. Aynı şekilde market, büfe, benzinci gibi dükkanlar büyük banknotları reddedebiliyor.
ABD için durum böyle. Örneğin İngiltere’de bu kanun biraz daha farklı. 5 pence’lik (0.05 sterlin) bozuk paralar yalnızca toplamda 5 sterlini geçmedikleri sürece geçerli sayılıyor. 1 sterlin ve daha üstü ödeme araçları ise herhangi bir sayıda kabul edilmek zorunda. ( http://www.royalmint.com/aboutus/policies-and-guidelines/legal-tender-guidelines )
BeğenBeğen
Murat Bey,
Uyarınız için çok teşekkürler. Yazıya gerekli eklemeyi yaptım.
BeğenBeğen
Yazıda verilen örnek için Murat Bey’in söylemi geçerli, ancak dava için soru işaretleri var: Dava sonucunda ödenmesi gereken tutar ticari bir işlem sonucu yapılan bir ödeme değil bir tazminat ödemesi olduğundan ticaret ile ilgili kanun hükümleri buraya doğrudan uygulanamaz diye düşünüyorum. Nitekim internette bu konu ile ilgili olarak jürinin kararında bir ödeme şekli belirtilmediği, dolayısı ile Samsung’un uygun gördüğü bir şekilde ödeme yapabileceği yönünde söylemler var: http://digitalsynopsis.com/buzz/hoax-story-of-samsung-paying-apple-1-billion-usd-in-coins-virals-across-the-web/
Hukukçu değilim ama Apple’ın bu parayı kabul etmeme hakkı bal gibi de var mı emin değilim…
BeğenBeğen
Tebrik ederim,çok güzel bir yazı olmuş.
BeğenBeğen
Böyle bir ödeme olabilir mi? Olamaz. Bunun hukuki terimi kötü ifadır.
BeğenBeğen
Ben de kendi çapımda olayın mantıksızlığını açıklamaya çalışmıştım gördüklerime. Özelllikle bir arkadaşımın verdiği şu bağlantı üzerinden: http://www.federalreserve.gov/paymentsystems/coin_currcircvolume.htm piyasada o kadar 5centin bile olmayacağını olsa bile toplanmasının imkansızlığı üzerinden gitmiştim. Ama ağırlık üzerinden yapılan hesap çok eğlenceli olmuş. Elinize sağlık.
Yanılmamışım gerçekten de tam yalansavara göre bir habermiş 😀
BeğenBeğen
Sinan Bey,
Haberi bize ilettiğiniz için biz teşekkür ederiz. İnsanların bu tip şeylere inanmaya ne kadar meyilli olduğunu bazen unutuyoruz, ilk gördüğümde ‘buna kim inanır ki’ demiştim oysa 🙂
BeğenBeğen
Yalan haberi görmeden önce bu yazıyı gördüm. Özellikle fb üzerinde doğru arkadaşlarımı news feed’den engellediğimi anlayıp kendimle gurur duydum 😀 Buna benzer, “Taşıyıcılar” isminde bir yazı yazmıştım. Kısaca, irdelemeden olduğu gibi okuduğuna inanıp bunu başkalarına aktaran kişiler. Çok tehlikeliler.
BeğenBeğen
Yukarıdaki yazının akla yakınlık bölümünde 5.maddede ”20 milyar doları cent olarak taşımak” yazmışsınız.Bir yazım hatası olmuş.” 1 milyar doları ” olacakti sanırım.
BeğenBeğen
Haklısınız, düzelttim. Teşekkürler! 🙂
BeğenBeğen
Rica ederim.Niyetim ukalalık yapmak değildi.Yanlış anlaşılmasın.Saygılar. 🙂
BeğenBeğen
“Bu haberden yola çıkarak biraz eleştirel düşünce egzersizi yapacağız, görünen o ki buna oldukça ihtşyacımız var.”
Ufacık bir yazım hatası var yukarda, “ihtiyacımız” yazılacakken yerine yanlışlıkla yazılan. Çok önemli değil ama bilgilerinize sunayım dedim.
Yazı çok güzel olmuş, ellerinize sağlık.
BeğenBeğen
Düzelttim, teşekkürler uyarı için 🙂
BeğenBeğen
Bu işlere kafa yoran tek deli ben değilmişim demek ki : ) gezegende yalnızım sanıyodum, değilmişim sevindim : ))
BeğenBeğen
Ya da algıda seçicilik de denebilir bence.
BeğenBeğen
Yıl 2016 ve birkaç gündür bunu hâlâ paylaşıyorlar gerçekten yazık..
BeğenBeğen