03 Haziran 2013 
Gezi parkı direnişi son günlerde hepimize internetin ne kadar kuvvetli bir iletişim aracı olduğunu, kitleleri ortak paydada nasıl toplayabileceğini gösterdi. Yalansavar ve benzer siteler olarak üzerimize düşen görev, internetin bu gücüne bir selam çakıp, aynı zamanda zayıf noktası olan bilgi kirliliğini de temizleyebilmek. Eylemler devam ederken birçok asparagas haber, ya da doğru olma ihtimali bulunsa da, somut bir kanıt bulunmadan sunulan ve doğruluğu sorgulanmayan iddialar dolaşıyor. Bunlardan biri de, portakal gazı.
Agent Orange, yani son zamanlarda sosyal medyada ‘portakal gazı’ olarak değinilen kimyasal karışım, aslında bir tarım ilacı. 1960’larda Vietnam Savaşı sırasında Amerikan ordusu tarafından kullanılması ve ardından Vietnam halkında bıraktığı kanser vakaları, ölümler, sakat doğumlar ve bitki örtüsü üzerindeki kalıcı etkileri nedeniyle çok tartışıldı (1).
İsmini, sanılanın aksine kimyasalın renginden değil, taşındığı varillerin renginden alıyor (2). Dolayısıyla, eylemlerde sıkılan gazın renginden ötürü portakal gazı olduğuna kanaat getirmek yanlıştır. Ek olarak, eylemlerde toplanan boş kovanların üzerinde ‘orange smoke’ veya ‘orange gas’ tanımları geçiyor olsa da, portakal gazı terimi ile kastedilen toksik karışımın ismi İngilizce’de Agent Orange’dır, orange gas değil. Portakal gazının içinde insan sağlığını tehdit eden madde, TCDD’dir (3). TCDD’nin rengi ve kokusu yoktur. Dahası, bir kimyasalın tanımlanmasında renk, koku, tat bilgileri hiçbir zaman yeterli değildir. Bunun üzerine kurulmuş bir bilim dalı olan analitik kimya, yıllardır çeşitli yöntem ve enstrümanlarla kimyasal maddeleri tanımlamak üzerine çalışır.
Portakal gazının akut etkilerini de, diğer kitle kontrol silahlarının etkilerinden ayırt etmek çok mümkün değil. Örneğin, biber gazından daha güçlü olabileceğini tahmin etsek de, portakal gazı ile CR gazının da etkilerini ayırt etmek zordur. Sadece solunum yoluyla değil, ciltten emilimle de vücuda girebilmesi sebebiyle, korunmak için gaz maskesinden fazlası gerekir (4). Uzun vadede, güçlü bir mutajen olan portakal gazının etkileri çok daha kuvvetlidir, özellikle uzun süre maruz kalınırsa kanser, sakat doğumlar ve ölüme sebep olur.
Peki kısa vadede portakal gazına maruz kalmış olsak, klinik semptomları ayırt etmek mümkün olabilir mi? Elimizde kanıt oluşturabilecek bir vaka olduğunda bunu nasıl anlarız? Literatürde portakal gazının akut semptomları arasında, ayırt edici olarak, klorakne isimli bir cilt sendromu var. Kloraknejen olarak da gruplandırılabilen ve portakal gazının da arasında olduğu bir grup kimyasala yüksek dozda maruz kalındığında, ciltte çok kuvvetli çıban, siyah nokta ve yağ dolu kistler oluşabiliyor. Bu reaksiyon genellikle yanaklarda, kulak arkasında, koltuk altında ve kasıklarda görülüyor ve kimyasala maruz kaldıktan sonra bir gün ile birkaç hafta arasında oluşabiliyor.Düşük dozda maruz kalındığında ise, kan değerlerindeki veya yağ dokusundaki TCDD seviyesine bakarak tespit edilebiliyor(5,6,7). Henüz elimizde bu semptomların gözlemlendiğine dair bir bilgi, veya kandaki TCDD seviyelerinin eşik değerin üzerinde olduğuna dair testlerimiz olmadığı için, portakal gazının kullanıldığına dair tıbbi bir gösterge yok.
Kısacası portakal gazı portakal renkli olmadığı için (ve olsaydi da bu yeterli bir kanıt sağlamadığı için), biber gazından daha güçlü birçok kitle kontrol silahı olduğu için ve henüz hiç kimsede klorakne vakası rapor edilmediği için, polisin portakal gazı kullandığı kanısına varmak oldukça spekülatif olacaktır. Boş kovanlardan bu tespite ulaşabilmek konusunda yetkili değiliz, fakat elimizde portakal gazı kullanıldığına dair tıbbi veya kimyasal bir kanıt bulunmadığını söyleyebiliriz. Türk Tabipler Birliği veya herhangi bir yetkili kurum, gözlenen vakalar ya da test edilmiş ise TCDD kan değerleri konusunda daha somut bir açıklama yaparsa, elimizde bu iddiayı tartışmak için yeterli bilgi olacaktır.
Şimdilik, portakal gazı kullanıldığına dair elimizde hiçbir kanıt yoktur. Hangi gazın kullanıldığı konusunda elimizde bir kanıt olmadan spekülasyon yapmanın bu eyleme ilave bir faydası olamaz. Unutmayalım ki, kanıta dayalı gerçekler her zaman en güçlü silahtır. Yanlış haber yaymak, haklıyı haksız duruma sokabilir.
Son olarak, rengi ister portakal olsun ister lacivert, böylesine yoğun bir kimsayal müdahalenin insan sağlığı açısından ciddi bir risk teşkil edeceği açıktır. İnsanları böcek gibi ilaçlamak, üstelik bunu günlerce sürdürmek, astım hastaları başta olmak üzere bir şehrin yaşayanları için ciddi sağlık tehditi oluşturur.
Referanslar:
(1) Nature 422, 681-687 (17 April 2003) | doi:10.1038/nature01537;
(2) “The history, use, disposition and environmental fate of Agent Orange”, Alvin L. Young Springer, 2009
(3) RONALD A. HITES. Environ. Sci. Technol. 2011, 45, 16–20 . http://pubs.acs.org/doi/pdf/10.1021/es1013664
(4) OSHA/EPA Occupational Chemical Database. MSDS for 2,3,7,8-TETRACHLORODIBENZO-P-DIOXIN (TCDD) Created 1992, revised 2000.
http://www.msdshazcom.com/workplace_chemicals/CAS_1746-01-6.htm
(5) United States Department of Veteran Affairs website: http://www.publichealth.va.gov/exposures/agentorange/conditions/chloracne.asp
(6) Environmental Research 101 (2006) 419–428, DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.envres.2005.12.003
(7) http://en.wikipedia.org/wiki/Chloracne
Yazar Kadro (Doktora Öğrencileri):
Alp Sipahigil, Harvard Üniversitesi, Fizik Departmanı
Deniz Alpay, Northwestern Universitesi, Malzeme Bil. ve Muh. Departmani
Ezgi Hacısüleyman, Harvard Üniversitesi, Moleküler Biyoloji Departmanı
Şölen Ekesan, Brandeis Üniversitesi, Kimya Departmanı
Doğuş Çubuk, Harvard Üniversitesi, Uygulamalı Fizik Departmanı
Aysu Uygur, Harvard Tıp Fakültesi, Genetik Departmanı
Not: İlgilenenler için, Agent Orange üzerine araştırmaları bulunan ve bizim de konuyla ilgili herhangi bir ek bilgi için kontağa geçtiğimiz NIH Çevre Sağlığı Program direktörü Dr. Linda S. Birnbaum’un bize gönderdiği email aşağıda:
Agent Orange was a herbicide made from about 1961-1971. It was a 50:50 mixture of 2,4,5-T and 2,4-D. Unfortunately, it was contaminated with 2,3,7,8-TCDD. Different batches had varying levels of contamination. In general, those made earlier were more contaminated. The name, Agent Orange, cam from an orange stripe on the barrel. There were other pesticides also used, such as Agent White, Agent Purple, etc. Some of these contained dioxin – many involved other types of herbicides than the chlorinated phenoxyacid herbicides and did not contain TCDD.
Pure TCDD is a white solid and odorless. It is the most toxic man-made compound, but there are biological toxins that are more potent.
Chloracne is diagnostic of exposure to TCDD and related dioxin-like compounds. However, not only is it a high dose effect, BUT there seems to be differential susceptibility related to genetics and life-stage (the developing fetus develops excess pigmentation and effects on the nails and teeth).
It is clear that even low doses can have significant biological effects but it is not possible to prove that effects on neurodevelopment, reproductive parameters, heart disease, immune suppression, cancer, etc. are caused by exposure to dioxins, because there are so many things that can cause these effects. What is unique about dioxins is that broad spectrum of responses they can cause. The effects can be picked up in epidemiological studies where the more highly exposed people have greater risks than those with lower levels of exposure. While exposure can be inferred based on dietary information (as today, most exposure is from the micro-contamination of the food supply), the gold standard is to actually measure the level of TCDD, and related dioxins, in a person’s blood or adipose tissue.
I hope my comments are helpful. Do not hesitate to email me again if you have additional comments.
Linda S. Birnbaum, PhD
Director, National Institute of Environmental Health Sciences/NIH
Yalansavar 
Burada bir hata var galiba. Sayin Birnbaum size Agent Orange hakkinda vermis ama Turkiye’de gorulen portakal gazi oldugunu soylememis. Nitekim siz de bu ismi gazin renginden degil, ambalajindan aldigini belirtmissiniz, dolayisiyla bu sonuca nasil vardiginizi aciklar misiniz?
BeğenBeğen
Merhaba. Biz bu yazıyı Dr. Birnbaum’un verdiği bilgilere bakarak yapmadık, kendi bağımsız araştırmamızı yaptık. Dr. Birnbaum’a, konunun uzmanı ve çevre sağlığı alanında önemli bir konumu olduğu için, agent orange ve klinik semptomları ile ilgili uzman görüşünü sorduk, bizim araştırmalarımızdan öğrendiklerimizle örtüştüğünü gördük (yazıyı, bu email’i okumadan önce yazmıştık). Yazıda da okuyabileceğiniz gibi, temel problem, ‘portakal gazı’ ile neyin kastedildiği. Portakal gazı ile sosyal medyada bahsedilen (Ve türkçe vikipedi sayfasında yönlendirilen) kimyasal karışım, agent orange. Yani agent orange, türkçede portakal gazı olarak geçiyor. İnsanlar agent orange hakkında bilgiler okuyor, dehşete düşüyorlar. Halbuki, kullanılan gaz, tamamen farklı birşey. Ne olduğu konusunda elimizde bilgi yok, o konuya girmedik. Sadece, agent orange kullanıldığına dair hiçbir kimyasal(renk, koku) veya tıbbi(akut semptom) kanıt olmadığını söyleyebiliriz, zaten yazının amacı da bu 🙂
BeğenBeğen
Yazıda bir hata var. Tekrar tekrar “portakal gazı” terimi kullanılmış ama “Portakal gazı” diye adlandırılan bir şey yok. İnsanların dilinde “portakal gazı” lafıdır gidiyor. En azından yalansavar’ın bunun önüne geçmesini isterdim.
BeğenBeğen
Portakal gazı, veya orange gas diye kimyasal bir terim yok. Yazar ekibiyle AGENT ORANGE diye mi yazsak, yoksa son zamanlarda sosyal medyada portakal gazı diye geçmesi sebebiyle bunu mu kullansak diye tartıştık, türkçe yazmak okuyucuya daha kolay geleceği için ve türkçe Vikipedi’de ‘portakal gazı’ yazınca Agent Orange sayfası çıktığı için, bu ismin kullanılan bir tercüme olduğuna karar verdik. İnsanların ‘portakal gazı’ diyip internette korku içinde arattıkları şeyin AGENT ORANGE olduğunu biliyoruz. Zaten yazının başında da, portakal gazından kasıt olarak, AGENT ORANGE’dan bahsettiğimizi belirtiyoruz. Türkçe’de kullanım ne kadar oturdu bilemeyeceğim. İngilizcesinin, yani orange gas’in kullanılan bir terim olmadığı doğru. Belki sizin dediğiniz gibi, AGENT ORANGE olarak tutmalıydık bütün yazıyı, fakat o sırada ekip olarak başka türlü karar verdik. Belki de vikipedi’nin bize oturmuş terim verebileceğine çok güvendik diyelim.
BeğenBeğen
Türkçe Vikipedi’de ingilizce Agent Orange’ın karşılığı da Agent Orange olarak geçiyor. Sizin portakal gazı diye aramanızda Agent Orange çıkıyor olması “belge” niteliği taşımaz. Siz de biliyorsunuzdur, Wikipedia’da “redirect” sayfaları olur. Bir maddenin hatalı yazılışları (typo), yanlış bilinen tanımları ve alternatif karşılıkları yazıldığında, redirect sayfası sayesinde orjinal başlığa yönlendirir. “portakal gazı” yazınca da redirect ile Agent Orange başlığına yönlendiriyor, evet denedim demin. Ama bu Portakal Gazı = Agent Orange anlamına gelmez.
Halk arasında dedikodu halinde yayılan bir bilgi oldu bu. Herkes bir “portakal gazı” arama telaşına girdi. Atılan biber gazlarını “bunlar Agent Orange” diye tanımlayanlar da çıktı, üstünde “Orange Smoke Distress Signal” yazan kutuyu gösterip “işte portakal gazının ispatıdır” diye iddialar atan da. Wikipedia’nın Türkçe ve İngilizce sayfalarında yeterince açıklayıcı bilgiler var aslında, ama ne yazık ki twitter ve facebook üstünde çok büyük bir bilgi kirliliği mevcut. Bu bilgi kirliliği yüzünden halkımızın kafasında “Türk Polisi Agent Orange kullanmıştır” yanlışı kalmış olacak.
Bu arada elbette Vietnam savaşına ucundan da bir ilgi duyan kişilerin bildiği ve duyduğu bir hadise Agent Orange mevzusu. Ancak halk arasında yaygın olan bir bilgi değil. Bu bilgileri yayma görevi bizlerde olduğunu düşünüyorum.
Elimde bir tane silah kitabı var, “acaba güvenlik güçlerinin daha önceden bildiği, tanımladığı, ve adlandırdığı bir madde mi” diyerek açıp baktım. Ne yazık ki ateşli silahlara ağırlık veren bir kitab, ve kimyasal silahlarla hakkında yazılanlar neredeyse sıfırdı. Belki orduda çalışan üst düzey birisinden öğrenilebilir, ordu “Agent Orange”ı tanımlamış ve Türkçe bir terim üretmiş midir diye…
BeğenBeğen
Resimde gorulen The Pains Wessex Lifesmoke MK8 marka ‘turuncu isaret dumani’ kutusudur. Uzerinde “.. floating orange smoke distress signal” yaziyor. Urunle ilgili daha cok bilgi su linkte bulunmakta: http://www.linexyamaha.co.za/index.php?nav=category&category_child=subcategory&category_id=1&subcategory_child=subsubcategory&subcategory_id=45&subsubcategory_child=product&subsubcategory_id=161&view=1017
BeğenBeğen
atılan “farklı” gaz büyük ihtimalle gazın cs ve cr versiyonları. cs ve cr kovanları bulundu.
http://en.wikipedia.org/wiki/CR_gas
en.wikipedia.org/wiki/CS_gas
bu tür gazların zararlarına dair yapılmış bir çalışma. bunu inceleyebilir/teyit edebilir misiniz?
Bahrain-TearGas-Aug2012-small.pdf erişimi için tıklayın
BeğenBeğen
cok tesekkurler. bu faydali olacak, benzer dokumanlar da var buldugumuz. ne olduklarini bulmak cok onemli. hepimizin burdaki amaci ayni. hakli iken haksiz gozukme ihtimalini yok etmek. insanlarin galeyana gelip tahrik olmasini engellemek. tekrar tesekkurler herkese – erdu dokuman icin cok sag ol.
BeğenBeğen
Bilgilendirme için teşekkürler. Herbisit etkili bir zehir toplum üzerinde niçin kullanılsın ki sonuçta Vietnam ormanlarında direnmiyoruz.(Ben Niğde de yaşadığım için katılamıyorum ama …)
BeğenBeğen
Merhaba Kimyasal ürün satışı yapan firmada ürün ve satış sorumlusuyum resimde bahsi geçen ürün FLOATING ORANGE SMOKE DISTRESS SIGNAL denen yer işareti eden veya hedef gizleyen 3 dakika boyunca turuncu sis duman çıkaran Kanada yapımı bir ürün ilgili ürün için MSDS http://www.cilexplosives.com/docs/MSDS/Hand%20Held%20Orange%20Smoke.pdf
anladığım kadarı ile polisin psikolojik amaçlı kullandığı bir caydırıcı .
BeğenBeğen
Kullanılan gazların çoğu İsrail de ve BAE bayii si bulunan ekteki firmaya ait ürünlerin tamamını da ekledim MSDS lerini resimlerde bulabilirsiniz. Sonuçta standart KORUNMA ürünleri. http://defense-technology.com/chemical.aspx
BeğenBeğen
Yıkama yağlama yani. Ulan millete neler yapılıyor can havliyle adam bi twit atarsa atıyor sen gelmişsin kesin kanıt olmadan, tayyip onaylamadan yaymayalım falan filan filancıklar. Bi git güzel kardeşim ya bi git. Portakal oymuş da o değilmiş de, yazsa da tayyip demeden olmazmış da. Cahil cühela takım yalandan atıflar var kaynakçalar hesapta entellektüelsiniz.
BeğenBeğen
Üstteki yorumdan da anlaşıldığı üzere doğruyu söylediğiniz için dokuz köyden kovulma tehlikesi içinde ve “tayyipçi” yaftasını yemek üzeresiniz. Ortalama Türk insanının üzerinde bir zeka seviyesine sahip olduğunuz belli. Gidin burdan kardeşim. Gezicisinden size neee, tayyipçisinden size ne? Bu ülkenin bilimsel bakış diye bir derdi yok anlasanıza.
BeğenBeğen
Bırakın insanlar konuşsun… Bu site genel bi bilgi Paylaşım sitesi olabilir, illa bi Yazıyı farklı noktalara taşımanızın anlamı nedir. Isimleri telafuz etmeye gerek yok sitenin çizgisi belli kendi çıkarlarınız için buraları kirletmeyin… Şuanda cnnturk ü açıp yazarlardan biri açıklama yapıyor…
BeğenBeğen