“Kriz Çince’de Fırsat Demektir” yalanı…

Kısa bir yalansavar yazısı kalmış notlarımda, onu da aradan çıkartalım…

Birkaç yılda bir ekonomik krizin salladığı ülkemizde pazarlama ya da ekonomi ‘guru’larının ağzında sakız olan bir laftır bu: “Kriz, Çince’de fırsat demektir…”

Çince'de kriz (wikipedia)

Bu söylem, özellikle John F.Kennedy tarafından 1959 yılında dile getirildikten sonra (wikipedia) hız kazanarak yayılmaya başladı.

Google sağolsun, bu konuda fikir belirtebilecek bir uzmanın yazısına denk geldim. Victor H. Mair, Pensilvanya üniversitesinde Doğu Asya dilleri ve uygarlıkları bölümünde Profesörlük yapan bir Çince uzmanı. Orijinaline şuradan ulaşabileceğiniz yazısında bu konuya parmak basmış. Önemli birkaç paragrafı elimden geldiğince çevirmeye çalışacağım…

“…Çince’de ‘kriz’ (crisis) kelimesinin  ‘tehlike’ (danger) ve ‘fırsat’ (opportunity) anlamlarını önplanda tutan bileşenlerden oluştuğunu yorumlamak bir bakıma hayal ürünü olarak nitelendirilebilir fakat aslında bu anlamlandırma Mandarin ve diğer Sinitic dillerde (Çince ailesi) kelime yapılarının nasıl oluştuğu konusundaki temel bir yanlış anlamadan kaynaklanır…”

Yazarın uzun uzun detaylandırdığı konu, özetle, bu iddiayı savunanların bir kısmının; iki heceden oluşan bir kelimeyi tek heceymiş gibi göstererek ‘şeklin üstü tehlike, altı fırsat’ bazında bir yorum yaptıkları üzerine. Oysa kriz kelimesi Mandarin dilindeki pekçok kelimede olduğu gibi iki heceden oluşuyor. Yazar, daha anlaşılır bir örnekle İngilizce’deki ‘Airplane’ (uçak) kelimesinin ‘Air’ (hava) ve ‘Plane’ (uçak/düzlem) kelimelerinden oluştuğunu ve ‘Planet’ (gezegen) kelimesiyle akraba olduğunu anlatıyor. ‘Airplane’ yerine kısaltma olarak ‘Plane’ kelimesi kullanılabilse de aslında bizim de Türkçe’den alışık olduğumuz üzere bileşik isimler bileşenlerinin anlamlarını taşımak zorunda değiller. Tıpkı ‘Air’ ve ‘Airplane’ kelimelerinin farklı anlamlara geldiği gibi. Türkçe’den örnek vermek gerekirse, ‘Havaalanı’, ‘Havaalanı’ demektir. ‘Hava’ ya da ‘Alan’ kelimeleri ‘Havaalanı’ demek olmadığı gibi, yalnızca ‘Havaalanı’ bu anlamı karşılar. Benzer şekilde ‘Tehlike’ ve ‘Fırsat’ kelimelerinin oluşturduğu bir deyim, iki anlamı da taşımaz.

“…Sanırım, bizim ‘kriz’ anlamına gelen ‘wēijī’ kelimemize İngilizce’den daha yakın bir örnek sunabiliriz. ‘Opportunity’, ‘Calamity’ (…), ‘Felicity’ gibi kelimelere gelen ‘-ity’ ekini düşünelim. Bu ek; durum, nitelik veya vaziyet oluşturacak soyut isim kurmak için kullanılırken bazıları zıt olabilecek birçok anlam oluşturabilir. Benzer şekilde ‘wēijī (kriz)’ kelimesindeki ‘jī’, ‘jīhuì’ (fırsat) kelimesindeki ‘jī’ ile farklı anlam ifade eder…”

Yazının devamı bu kelimenin kökenlerini açıklıyor. En sevdiğim kısım;

“…Son olarak; olasılıkla tehlikeli ve temelde aldatıcı olan ‘Çince’de Kriz=Tehlike+Fırsat’tır’ bilgisini yaymakta ısrar edenler; bunun için Çince’yi suçlamayın!…”