10 Yılın Ardından

Hepimiz olmasak da çoğumuz 2019 yılında İzmir’de bir araya geldik.

Sevgili okurlarımız ve takipçilerimiz,

Bundan 10 yıl önce eleştirel düşünce alışkanlığını yaymak, sözde bilimle savaşmak, ‘doğru bilgiye nasıl ulaşılır?‘, ‘bir konu hakkında düzgün nasıl tartışılır?‘ sorularını elimizden geldiğince yanıtlamaya çalışmak, okur ve takipçilerimize hem bir şeyler aktarmak hem de onlara bu aktarımı düzgün yaparken kendimiz de bu konuları daha iyi öğrenebilmek amacı ile bu siteyi kurduk. 2020’nin bu ilk günlerinde dünya yeni bir 10 yıla girerken, Yalansavar olarak biz de bu yolculukta 10. yılımızı tamamladık. Umuyoruz bu yolculuk sizler için de en az bizler için olduğu kadar keyifli ve öğretici olmuştur.

Yalansavar yayın hayatına ilk başladığı zamanlarda bizler de eleştirel düşünce yolculuğunun başındaydık. Bu nedenle ilk içeriklerimiz daha çok bilgi doğrulama odaklı idi. Ancak zamanla gördük, anladık ve öğrendik ki, sadece doğru bilgiye ulaşmak her zaman yanlış inanışların önünü kesmiyor, sadece ‘bilgi’ beraberinde eleştirel düşünce olmadığı zaman ne davranış ne de inanışları değiştirmeye yetiyor. Sağlıklı muhakeme etme alışkanlığı, argümanlardaki hataları bulma yetisi, öne sürülen bilgi içindeki yanlılıkları fark etme becerisi ve biraz da bilim felsefesi olmadığı zaman bilgiye rağmen sözdebilimin, safsataların önünü kesemediğimizi, bunların her yandan çevremizi sardığını hep birlikte gözlüyoruz. Günümüzde herkesin evlerinde bulunan bilgisayarlardan tutun da cep telefonlarına dek pek çok cihazdan birkaç dakika içinde her tür geçerli ve detaylı bilgiye ulaşabilme imkanı ve yetisi olmasına rağmen gün geçmiyor ki artık karanlık çağlarda kalması gereken inanış ve iddialar popüler olmasın, gündemi ve medyayı meşgul etmesin. 2020 yılında hala düz dünya, aşı karşıtlığı, modern tıp düşmanlığı gibi hurafelerle karşı karşıyayız ve bunların aksine kanıt ve bilgilere rağmen yayılmasını ve taraftar bulmasını üzüntü ve endişe ile seyrediyoruz.  Bu da aslında Yalansavar ve benzeri gönüllü eleştirel düşünce ve bilimsel skeptisizm oluşumlarının neden var olması gerektiğini ve hepimize neden hala çok iş düştüğünü bir kez daha anımsatıyor.

Bilimsel skeptisizm bazen dışarıdan anlaması zor, ‘uzmanlık‘ ile sıklıkla karıştırılan ve karşılaştırılan bir kavram. Yalansavar ekibi olarak aramızda bol miktarda akademisyen, bilim insanı veya spesifik bir konuda uzman olanlar olsa da, bilimsel skeptikler olarak yaptığımız şey bunların ötesinde ve kısmen dışında. Bizler bilim, felsefe ve eleştirel düşünceyi bir arada harmanlamaya çalışıyor, bilgi dağarcığımızın ve deneyimimizin yanısıra literatür tarayıp uzman görüşlerine başvuruyor ve bu araştırmaların sonucunda muhtelif iddiaların geçerliliğini beynimizdeki zaaflara yenik düşmeden sorgulamaya çalışıyor, ya da sorgulama yollarını sizlerle paylaşıyoruz. Dünyanın hemen her yerinde Yalansavar benzeri gönüllü bilimsel skeptik oluşumlar mevcut ve bu oluşumlar bilim insanları ve uzmanlar ile el ele çalışıyor, birbirlerine destek oluyorlar. Bugün, sözdebilim ve şarlatanlara karşı verilen savaşta pek çok zafer, benzer oluşumlar sayesinde kazanıldı. Örneğin Avusturalya Skeptikleri, uzun bir mücadelenin ardından sporcularda performans artırdığını iddia eden ve aslında bir plastik parçası üzerine yapıştırılmış hologramdan ibaret olan Power Balance bileziklerine karşı açtıkları savaşı kazandılar ve firma 2011 yılında Avustralya’da yaptığı yalan reklamlar için düzeltme yayınladığı gibi, tüketicilere paralarını iade etmek zorunda kaldı. Ardından Avrupa Topluluğu da firmaya karşı harekete geçti, önce İtalya’da 350.000 avro para cezası ödedi, Hollanda firmaya reklam yasağı getirdi, ABD tüm satışların parasını iade etmesini talep etti ve bu uyduruk ürünü satan firma 2011 yılında iflas ettiğini açıkladı. Ingiltere’de kurulmuş Merseyside Skeptics gönüllü grubu, 2010 yılında dünyadaki pek çok ülkede birlikte yapılan bir homeopati protestosunu organize etti. Bu etkinlikte, pek çok Skeptik gönüllü homeopatik uyku ilacı doz aşımı yaparak aslında bu karışımların hiç bir etkisi olmadığını gösterdi. Yapılan bu aktiviteler dünya basınında yaygın şekilde yer aldı ve bu aktivitelerin sonucunda İngiltere Sağlık Sistemi (NHS) homeopati kullanımına ciddi kısıtlamalar getirdi. Biz de Yalansavar olarak benzer bir homeopati doz aşımı aktivitesi yaparak, bir homeopatın iddia ettiği etkilerin hiç birinin ortaya çıkmadığını canlı video yayını ile kanıtlamıştık. 2019 yılında ABD’de Monterey Bay Skeptikleri, televizyonlarda baş tacı edilen Matthew Fraser isimli ünlü bir medyumun yaptığı kehanetlerin tamamının asılsız olduğunu ve medyumun ekibinin aslında katılımcıları internetten araştırıp bulduğu bilgileri sanki ruhlarla konuşurmuş gibi aktardığını kanıtlayan bir aktivite gerçekleştirdi. Bu grubun kurucusu ve başkanı olan Susan Gerbic, düzmece bir facebook profili yaratarak bu hayal ürünü kişinin ağzından pek çok paylaşımda bulundu ve daha katıldığı seansta medyumun bu sahte profile ait bilgileri tekrarladığını ispatladı.

Bu örneklerden de görüleceği gibi, toplumu pençesine alan kandırmacaları fark etmek, bu tip vakalarda kullanılan çeldirici teknik ve taktikleri gün ışığına çıkarmak ve deşifre etmek ve kamuoyu oluşturmak için gönüllü skeptik gruplara ihtiyaç var. Bizler de bu konuda Türkiye’de kurulan ilk gönüllü bilimsel skeptisizm ekibi olarak Türkiye’deki sözdebilim, hurafe ve şarlatanlıkla savaşmak ve eleştirel düşünce alışkanlığını yaygınlaştırmak için elimizden geleni yapıyoruz. Ancak bu çok kolay değil. Pek çoğunuzun bildiği gibi Yalansavar tamamen gönüllü bir ekip, hepimizin tam zamanlı ve oldukça yoğun full time işi, ailesi ve başka uğraşları var. Yalansavar için yaptığımız aktiviteleri kendi özel zamanımıza sığdırmaya çalışıyor, bazen uykumuzdan bazen sevdiklerimizle geçireceğimiz zamandan feragat ederek içerik üretmeye çalışıyoruz. Yalansavar adına yaptığımız hiç bir aktiviteden maddi kazanç elde etmediğimiz gibi, site ve podcast masraflarını kendi cebimizden karşılıyor, hiçbir kurum ve kuruluştan bir ücret ya da destek kabul etmiyor, hatta tarafsızlığımızı zedeler düşüncesi ile siteye reklam dahi almıyoruz. Bu kısıtlar, zaman zaman hayatımız ve işimizdeki yoğunluklarla birleştiğinde istediğimiz hız ve sıklıkta içerik üretemediğimiz zamanlar oluyor. 2019 yılı da özellikle yazılı içerik ve podcast üretme adına çok aktif olamadığımız bir yıl oldu. Ancak bu açığımızı bu yıl farklı aktivite ve etkinliklerle kısmen de olsa kapattığımızı ve eleştirel düşünceyi yaygınlaştırma adına olumlu ve farklı yönlerde adımlar attığımızı düşünüyoruz.

Safsatalar: Aklın 40 Haramisi

Bu yıl, bizler için en güzel gelişmelerden biri yazarlarımızdan sevgili Tevfik Uyar’ın Türkçe eleştirel düşünce dağarcığına kazandırdığı Safsatalar: Aklın 40 Haramisi kitabının piyasaya çıkışı oldu. Tevfik bu kitapta Yalansavar yazı ve yayınlarında sıklıkla bahsettiğimiz ve gündelik hayatta en sık başvurulan 40 hatalı akıl yürütmeyi tek tek tanıtıyor, tahlil ediyor ve hangi insani zayıflıklarımızla ilişkili olduğunu gösteriyor. Bununla da kalmıyor, uzun uzun açıkladığı her bir safsata karşısında başvurulabilecek stratejiler için de bir reçete sunuyor. Tevfik’in kitabının çıkışının ardından çeşitli basın ve yayın organlarına verdiği muhtelif röportajları ve yaptığı konuşmaları internetten bulabilirsiniz. Bu yazıyı yazdığım günlerde Safsatalar kitabının 6. baskısını yapmış olması sevgili Tevfik’in bu alanda ne kadar önemli bir açığı kapattığının göstergesi.

Safsatalar: Aklın 40 Haramisi, gündelik hayatta sıklıkla yapılan yanlış akıl yürütmeleri tek tek anlatıyor.

2019 EBAT Bilimsel Şüphecilik Sempozyumu

Bu yıl belki de en çok koltuklarımızı kabartan ve bizi gururlandıran etkinlik, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Bilimsel Araştırma Topluluğu (EBAT) tarafından yapılan bir davetle katıldığımız 2019 EBAT Bilimsel Şüphecilik Sempozyumu idi. İki tam gün süren halka açık bu konferansta hem geleceğin doktor adaylarına hem de bilimsel skeptisizm ile ilgilendikleri için konferansa katılan farklı yaş, meslek grubundan pek çok dinleyici ile bir araya geldik, 12 farklı oturumda eleştirel düşünce, bilimsel skeptisizm, skeptisizm tarihi, aşı karşıtlığı, safsata ve höristikler, enerji şarlatanlıkları, komplo teorileri, doğallık safsatası gibi pek çok konuya değindik. Bu sempozyumda yaptığımız sunumlara Youtube kanalımızdaki EBAT 2019 playlistinden ulaşabilirsiniz.

2019 Bilimsel Şüphecilik Sempozyumu EBAT ve Yalansavar Ekipleri Hatırası

CSICON 2019

Geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi bu yıl da Yalansavar adına Las Vegas’ta yapılan Skeptisizm ve Bilim konferansı CSICON 2019’a katıldık ve bu konferans kapsamında yapılan konuşmaları canlı olarak Türkçe’ye çevirerek takipçilerimizle paylaştık. İlgili konferansa ait konuşmaları @yalansavar’ın Twitter hesabındaki 18, 19 ve 20 Ekim tarihli tivit zincilerinden okuyabilirsiniz.

Yazarlarımız Işıl ve Cüneyt 18-20 Ekim Tarihlerinde CSICON konferansından canlı tivit yayını yaparak konferansın tamamını Türkçe’ye aktardılar.

Yalansavar Podcast

Sizlerden sık sık gelen bir soruyu da hemen yanıtlayalım: podcastlarımız devam ediyor ve edecek! Evet, bu yıl yukarıda da belirttiğimiz gibi çok düzenli yayın yapamadık, ancak bu artık podcast yapmadığımızdan değil bir türlü fırsat ve vakit bulup kaydettiğimiz podcastları düzenleyip yayınlayamadığımızdan. Elimizdeki kayıtlı podcastları ilk fırsatta düzenleyip yayına vereceğiz ve podcastlara 2020 yılında da umuyoruz ki daha düzenli olarak devam edeceğiz. Bu yıl çok fazla bölüm çıkamamıza rağmen sizlerden gelen ilgi ve desteğin devam ettiğini görmek de sevindirici. Yalansavar 2020’nin bu ilk günlerinde hala en çok dinlenen Türkçe podcastlardan biri ve Bilim kategorisinde 6. sırada.

Yalansavar podcastına ek olarak Türkiye temsilciliğimizin iki üyesi olan Tevfik ve Kaan’nın yapımcılığı ve sunuculuğunu yaptığı ve sık sık eleştirel düşünce ile ilgili konulara değindikleri  Muhabbet Teorisi podcastı da en bilinen  ve en dinlenen podcastler arasındaki sağlam yerini korudu.

Yalansavar podcastı Türkçe Bilim kategorisinde 6. sırada

Diğer Etkinlikler ve Çalışmalar:

Bu yazıya her yıl “Bu yıl çok iş çıkaramadık sanırım.” diye başlıyor ve her yıl yaptıklarımızı listelemeye başlayıp da aslında ne kadar çok şey yaptığımızı görüp seviniyorum. Bu yıl da bunlara istisna değil. Yukarıda saydığımız belli başlı etkinlikler dışında başka pek çok aktiviteye imza attık, farklı platformlara açıldık ve Yalansavar buluşmaları gibi mevcut etkinliklerimize devam etmeye çalıştık. Örneğin Nisan ayında Kilikya Felsefe Dergisi’nde Tevfik’in kaleme aldığı “De Ayrı Safsatası” başlıklı bir makale yayınlandı. Kaan, Eylül ayından itibaren BirGün gazetesinde yayınlanan eleştirel düşünce konulu bir köşe kaleme almaya başladı ve şimdiye kadar farklı konularda pek çok yazı yayınladı, son yazısını şuradan okuyabilirsiniz.  Düzenlenen pek çok bilimsel toplantı ve etkinlikte elimizden geldiğince Yalansavar’ı temsil ettik. Bunlardan belli başlılarını aşağıya listeledim, tamamını listeleyecek olursam bu yazı bitmez.

• 15 Ocak- İstanbul Erkek Lisesi Bilim Haftası: “Bilimsel Şüphecilik: Tuhaf İddiaları Nasıl Değerlendiririz?” (Kaan Öztürk)
• 24 Şubat- Yalansavar buluşması: “Enerji Şarlatanlıkları”
• 6 Nisan- İTÜ Astronomi Günleri: “Sahte Astronomi” (Tevfik Uyar & Kaan Öztürk)
• 2 Mayıs- Bursa Bilim Günleri:”Bilim, Sözdebilim, Bilim Olmayan (Tevfik Uyar)
• 4 Mayıs- Türkiye İnovasyon Haftası: “Safsatalar / Höristikler” (Tevfik Uyar)
• 11 Mayıs- Eczacılık Buluşması 2019: “Bilim Sözdebilim Ayrımı” (Tevfik Uyar)
• 12 Haziran- Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi: “Aşı Karşıtlığı” (Işıl Arıcan)
• 12 Temmuz- Gündem Özel Programı: “Yalan Haber Nasıl Yayılıyor?” (Tevfik Uyar)
• 22 Ağustos- Türkiye Gazeteciler Sendikası Eğitimi “Rastgeleliği Anlamak” (Kaan Öztürk)
• 3 Kasım- Yalansavar Buluşması: “Sözde Astronomi”

Sevgili okur ve takipçiler, kısacası Yalansavar olarak farklı platformlarda içerik üretmeye ve elimizden geldiğince eleştirel düşünce alışkanlığını yaymaya son hızla devam ediyoruz ve edeceğiz. Bunu yaparken de hem birbirimizden, hem sizlerden hem de dünyanın dört bir yanında benzer amaçlarla kurulmuş diğer gönüllü bilimsel skeptisizm oluşumlarından çok şey öğrendik, hala da öğreneceğimiz çok şey var. Bu yolculukta bize verdiğiniz destek, ve gösterdiğiniz hoşgörü için teşekkür ediyoruz. Hepinize sevdikleriyle mutlu sağlıklı ve neşe dolu bir yıl dileriz. Bu yıl da duyduklarımızı gördüklerimizi eleştirel düşünce süzgecinden geçirdiğimiz ve sorguladığımız bir yıl olsun.

Sevgilerimizle…

Yalansavar Ekibi