Komplo Teorileri – 4: Azı Karar, Fazlası Zarar

Komplo Teorileri yazı dizimizin birinci bölümünde, komplo teorisi nedir, yanlış olup olmadığı nasıl anlaşılır, gibi konulara değinmiştik. Dizimizin ikinci bölümünde komplo teorilerini kimler neden ve nasıl çıkartır, üçüncü bölümünde ise kimler neden yayar, bu sorulara yanıt aramıştık. Bu bölümde ise komplo teorilerinin bireyler ve toplumlar üzerindeki faydalarına ve zararlarına değineceğiz.

Demokrasinin, bir ülkenin vatandaşlarının refaha kavuşmalarının koşulu mu, yoksa sonucu mu olduğu her zaman bir tartışma konusu olmuştur. Ancak günümüzde “gelişmiş” olarak nitelenen ülkelerin hemen hemen hepsinin demokrasi ile yönetildiğini söyleyebiliriz. Dünyanın kişi başına düşen gelir bakımından da en zengin 40 ülkesi, Kuveyt ya da Katar gibi petrol zengini bir kaç ufak ülkeyi istisna olarak kabul edersek, neredeyse tamamen demokratik rejimlerden oluşmaktadır. (1) Türkiye de dahil olmak üzere bütün dünyada insanların çoğu demokrasiye olumlu bir değer atfetmektedirler.

Maviler demokratik, kırmızılar bir gün inşallah (Kaynak: Freedom House, 2008)

Demokrasilerde, oy verme hakkına sahip insanlar olarak sık sık seçim yapmamız gerekir. Hangi parti iktidara gelmeli? Ya da, referandumda evet mi, hayır mı demeli? Bütün bu seçimleri, sahip olduğumuz bilgi ve tecrübeleri kullanarak yaparız. Komplo teorilerinin olası bir olumsuz tarafı bu noktada karşımıza çıkar: Eğer toplumun büyük bir kesimi, asılsız komplo teorileri tarafından yanıltılmışsa, o toplum kendisi için en faydalı olacak seçimleri yapamayabilir. (2)

Mesela 1930’ların Almanyasında milyonlarca insan, Yahudilerin dünyayı ele geçirmek istediğini iddia eden komplo teorilerine inanmış, Hitler’in ateşli konuşmalarına aldanarak hem kendilerinin, hem de milyonlarca başka insanın felaketine neden olmuşlardır. (3) Günümüzde de Avrupa ülkelerinde müslüman göçmenlerle ilgili komplo teorileri ortaya atılmakta, aşırı sağcı partiler de bu teorilerin yarattığı korku ve endişe ortamından faydalanarak oy oranlarını artırmaktadırlar. Faşizm ve ırkçılık gibi akımlar çoğu kez komplo teorilerinin yarattığı korku ortamından beslenirler. (4)

Bir diğer örnek de A.B.D.’den: Amerika’daki AIDS vakalarının yaklaşık yarısı, nüfusun %13’ünü oluşturan zencilerde görülmektedir ve bu da zenciler arasında komplo teorilerinin yayılmasına neden olmuştur. Yapılan araştırmalara göre, bu ülkede yaşayan zencilerin %20’den fazlası, AIDS’e neden olan HIV virüsünün Amerikan hükümeti tarafından, zenci nüfusunun artmasını önlemek için yaratıldığına inanmaktadır. (5)  Bunun sonucu olarak da zenciler, Amerikan hükümetinin AIDS konusundaki eğitim ve korunma programlarına kuşku ile yaklaşmaktadır ve bu da AIDS’in yayılmasını artırmaktadır. Bir başka deyişle, bu komplo teorisi Amerika’daki zencilerin, kendi menfaatlerine olacak kararları almalarını engellemektedir.

Eğer komplo teorileri, amatör teorisyenler değil de, devletler ya da büyük örgütler tarafından yayılıyorsa, teorileri daha inanır kılmak için uygulanan yöntemler de topluma zarar verebilir. (6) Mesela devletin toplumu sürekli bir propaganda bombardımanı altında tutması, zaman içerisinde o toplumun gerçeklerle olan bağlantısını zayıflatacak, bireylerin aldığı kararlar üzerinde olumsuz bir etki yapacaktır.

İdeolojik ya da politik komplo teorileri de büyük felaketlere neden olabilir. Örneğin, ırkçı gruplar arasında yaygın olan müslüman karşıtı komplo teorilerine inanan genç bir Norveçli, ülkesini varolduğuna inandığı tehlikeye karşı uyarmak amacıyla 2011 yılında 77 masum insanı katletmiştir. (7)

Öte yandan komplo teorilerinin bazen topluma faydalı yönleri de olabilir (8): Özellikle sosyo-politik konular söz konusu olduğunda, komplo teorileri çoğu kez toplumsal olaylara ilgi duyan sıradan insanlar tarafından ortaya atılır. Bir ülkedeki insanların bu tip komplolar üzerinde düşünmeleri, zaman ve enerji harcamaları her zaman olumsuz bir durum olmayabilir. Komplo teorisyenleri, akıllarına yatmayan bir açıklama gördüklerinde, çoğu kez kişisel bir menfaat amacı da gütmeden, alternatif açıklamalar ortaya atarlar, özellikle politikacılar tarafından yapılan açıklamaları sorgularlar.

Örneğin 3 Kasım 1996 akşamı meydana gelen ve bir polis müdürünün ölmesi ve bir milletvekilinin yaralanması sebebiyle haber olan trafik kazasında eğer bütün Türkiye dönemin İçişleri Bakanına inanmış olsaydı, olay ‘basit bir kaza’ olarak yorumlanıp atlanacaktı. (9) Ancak gazeteciler bakana inanmamış, ve bugün “Susurluk Kazası” olarak bildiğimiz büyük bir komplolar ağını ortaya çıkartmışlardır. (10)

Komplo teorileri savaş zamanlarında da işlev görmüşlerdir. Winston Churchill’in ‘Savaş zamanlarında hakikat o kadar kıymetlidir ki, yanında her zaman koruyucu yalanlar bulunmalıdır’ dediği rivayet edilir. (11)

Bu yazıyı sonlandırmadan önce bir noktayı tekrar vurgulayalım: Komplolar vardır. Toplumun, çoğu kez üzerinde fazla düşünmeden inandığı açıklamalara karşı şüpheci olmak iyidir. Fakat mantık süzgecini ve bilimsel gözlüğümüzü hiç bir zaman devreden çıkartmamak lazım, yoksa çevremizdeki ve internetteki bir yığın deli saçmasının altından kalkamayız. Eğer birisi varlığı kesin olguları ya da kuvvetli varsayımları farklı bir şekilde harmanlayıp alternatif öneriler getiriyorsa, kulak kabartmakta fayda var. Ancak birisi esrarengiz güçlerden, ancak filmlerde görülebilecek kusursuzlukta komplolardan ya da hiç bir bilimsel kaynağa dayanmayan iddialardan bahsediyorsa büyük ihtimalle yanıltıcı bir komplo teorisi ile karşı karşıyayız demektir.

Neyse ki tıp, mühendislik ya da teknoloji gibi konulara ait zırvaları, fizik, kimya ve biyoloji gibi artık iyice yerleşmiş ve sağlam metodolojisi olan bilim dalları sayesinde çoğu kez kolayca ortaya çıkartabiliyoruz. Sosyal bilimlere dahil olan konularda ortaya atılan komplo iddialarını ayıklamak da, bazen daha detaylı bir çalışma gerektirse de, çoğu kez mümkün.

Komplo Teorileri yazı dizimizin 5. ve son bölümünde, geçmişte ortaya atılmış ve doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanmış komplo teorilerinden ayrıntılı örnekler vereceğiz.

Kaynakça:

1 – http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_%28PPP%29_per_capita
2 – http://deconspirator.com/2012/07/26/conspiracy-theories-on-the-rise-in-europe/
3 – http://en.wikipedia.org/wiki/Economic_antisemitism#Nazi_Germany
4 – Karl Popper, The Open Society and Its Enemies Vol.1, Princeton University Press; 5 Revised edition, 1971, s.331
5 – http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A33695-2005Jan24.html
6 – http://www.gatecreepers.com/entries/23-tools-to-brainwash-and-influence-people-throu/
7 – http://en.wikipedia.org/wiki/Anders_Behring_Breivik
8 – http://www.newdemocracyworld.org/old/conspiracy.htm
9 – http://www.turkcebilgi.org/unutmayalim/susurluk-kazasi/susurluk-kazasi-4193.html
10 – http://tr.wikipedia.org/wiki/Susurluk_kazas%C4%B1
11 – http://www.dailykos.com/story/2009/04/04/716428/-Morning-Feature-Conspiracy-Theory-104-Conspiracies-of-Commonality-Non-Cynical-Saturday